Το βράδυ του Σαββάτου οδηγούσα ακούγοντας ΕΡΑ ΣΠΟΡ την ώρα που θα ξεκινούσε το ΑΕΚ – Ντινάμο Ζάγκρεμπ. Ακριβώς με τη σύνδεση με τη Νέα Φιλαδέλφεια, ο σπίκερ μάς ενημέρωνε πως θα τηρούνταν ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του Μιχάλη Κατσουρή.

Στο γήπεδο, το κατάμεστο από 33.000 θεατές, επικράτησε για μερικά δευτερόλεπτα νεκρική σιγή ως τη στιγμή που… ένα μωρό έβαλε τα κλάματα. Δεν κάνω πλάκα. Κλάματα δυνατά, όχι παιχνιδιάρικα. Κλάματα ενός σχεδόν νεογέννητου πλάσματος μέσα στην απόλυτη ησυχία, μέσα στη συγκίνηση για τον αναίτιο θάνατο ενός ανθρώπου. Μάταια η μητέρα του μωρού προσπαθούσε να το ηρεμήσει. Το μωρό έκλαιγε γοερά και σταματήσαμε να το ακούμε από τους ραδιοφωνικούς μας δέκτες μόνον όταν το παρατεταμένο ζεστό χειροκρότημα του κόσμου σήμανε το τέλος της σιγής.

Συνέχισα να οδηγώ συγκλονισμένος στην άδεια από κόσμο και με ελάχιστα αυτοκίνητα στους δρόμους, Θεσσαλονίκη. Ήμουν 504 χιλιόμετρα μακριά και ήταν νωρίς για να εξηγήσω με λόγια τί ακριβώς σήμαινε αυτή η «απρόοπτη» ραδιοφωνική στιγμή. Για μένα, η στιγμή αυτή ήταν η σημαντικότερη του φετινού καλοκαιριού κι έχει πολλές ερμηνείες.

Δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα αντιδρούσα αν άκουγα τα κλάματα του μωρού από την οθόνη της τηλεόρασης. Ίσως να μην ένιωθα τίποτα. Ισως να μην το έπαιρνα καν χαμπάρι απασχολημένος από άλλα πράγματα. Αυτή είναι, όμως, η μαγεία του ραδιοφώνου: πλάθεις εσύ τις εικόνες μόνο και μόνο από τους ήχους που λαμβάνεις, με μοναδικό «οδηγό» τη φαντασία και το συναίσθημά σου. Το «κοντράστ», λοιπόν, της απόλυτης ησυχίας στην κατάμεστη Νέα Φιλαδέλφεια σε συνδυασμό με το σπαρακτικό κλάμα ενός μωρού, κατάφερε να «μεταφέρει» στους χιλιάδες ακροατές του δημοσίου ραδιοφώνου, σαφώς και σε μένα, ένα συγκλονιστικό μήνυμα: Μόνον η ζωή μπορεί να αντιπαρατεθεί με το θάνατο. Όταν ένας άνθρωπος «φεύγει», ένας άλλος τον αντικαθιστά παίρνοντας τη σκυτάλη. Όταν οι «ενήλικες» ξεφύγουν επιλέγοντας το μίσος και τη βία, μόνον η αθωότητα των παιδιών, των «μικρών ανθρώπων», μπορεί να γιατρέψει τις ψυχές μας. Διότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται καλοί. Γεννιούνται αθώοι. Απλώς μερικοί δεν παραμένουν έτσι. Αυτή είναι η μόνη διαφορά.

Το λέω όλα αυτά τα χρόνια που αρθρογραφώ για το ποδόσφαιρο: «φέρτε τα παιδιά σας στα γήπεδα κι ελάτε κι εσείς». Μόνον με την παρουσία μας στους σημαντικούς αυτούς κοινωνικούς χώρους, μπορούμε να αποτρέψουμε τη βία. Όχι πως το καταφέρνουμε πάντα αλλά σίγουρα μόνον έτσι έχουμε πιθανότητες να το καταφέρουμε. Όταν θέλεις «αλλιώς» την κοινωνία, μπαίνεις μέσα σε αυτήν και απαιτείς την αλλαγή της. Συμβάλεις στην αλλαγή της. Είσαι ή γίνεσαι κομμάτι της. Ίσως η μάνα αυτή που έφερε το μικρό της παιδί στο γήπεδο να μην κατάλαβε τί ακριβώς συμβολίζει η πράξη της. Μάλιστα, ο δημοσιογράφος που περιέγραψε τη στιγμή του κλάματος, σημείωσε μετά τη λήξη της «σιγής» ότι η ίδια επιχείρησε να απομακρύνει το παιδί από τις κερκίδες για να μη «χαλάσει τη στιγμή». Κι όμως, έτσι, τυχαία, συγκυριακά, αναπάντεχα κι αυθόρμητα, το μικρό αυτό πλάσμα, όχι απλά δε «χάλασε» την απόδοση τιμών προς τον Μιχάλη Κατσουρή αλλά, αντιθέτως, του προσέδωσε μια ανατριχιαστική διάσταση. Λες και «το σύμπαν» έστειλε το κλάμα αυτό ως μουσική υπόκρουση για την διατήρηση της μνήμης του αδικοχαμένου ανθρώπου στις ψυχές όλων μας.

Τη συνέχεια του αγώνα, προφανώς, τη γνωρίζετε όλοι. Η ΑΕΚ με δυο γκολ στις καθυστερήσεις, το ένα μάλιστα σε «νεκρό χρόνο» με πέναλτι που δόθηκε μετά από εξέταση VAR κι αφού πρώτα «χάθηκε» αλλά στην επαναφορά άλλος ποδοσφαιριστής της σκόραρε, πέρασε τελικά στον επόμενο γύρο του Τσάμπιονς Λιγκ. Δεν ξέρω εκείνη την ώρα τί έκανε το μωρό που έκλαιγε στην έναρξη του αγώνα. Ίσως είχε αποκοιμηθεί. Ίσως είχε φύγει με την μητέρα του στο σπίτι. Σίγουρα δεν έχει ακόμα τη συνείδηση να κατανοήσει την ιστορικότητα της στιγμής. Είναι πολύ μικρό για να έχει μνήμη και οι δικοί του εγκεφαλικοί νευρώνες τώρα μόλις άρχισαν να αναπτύσσονται. Ήταν, ωστόσο, κι αυτό ένας πρωταγωνιστής της βραδιάς. Η συγκυρία να κλάψει όταν όλοι σώπασαν, έδωσε απάντηση στην ανθρώπινη αδυναμία όλων μας να πούμε κάτι μπροστά στο θάνατο. Πολλοί μπορεί να διαφωνούν με την υπερβολή μου. Για μένα, που μεγάλωσα με τη διήγηση του πατέρα μου πως το μακρινό 1975, μετά το μαιευτήριο, πρώτα μου έκανε έναν πλήρη κύκλο με το αυτοκίνητο γύρω από την άδεια Τούμπα και μετά με πήγε νεογέννητο στο σπίτι μας, έτσι ακριβώς συνέβησαν χθες το βράδυ τα πράγματα.

Υ.γ.: Δε θα συντηρήσω την «κόντρα» περί νεοναζιστών, προοδευτικών, αριστερών και ακροδεξιών. Έχω άποψη και την έχω πει. Σε μια κοινωνία, όπως η ελληνική, που ο πρωθυπουργός της χώρας παίρνει θέση στο γεγονός της δολοφονίας ενός ανθρώπου αποποιούμενος των δικών του ευθυνών και εξαγγέλλοντας κατάργηση των… καταργημένων συνδέσμων και… φύλαξη των γηπέδων από την αστυνομία που μόλις έφυγε από τα γήπεδα, μόνον ο απλός κόσμος μπορεί να κάνει κάτι. Από τους «υμνητές της Θάτσερ» και «νοσταλγούς της αυταρχικότητας», δεν έχω πια καμία απαίτηση. Χωρίς αυταπάτες, χωρίς αποποίηση των δικών μας ευθυνών ως πολίτες, πάμε να σώσουμε «οτιδήποτε αν σώζεται».